Koszmary senne: co to jest, jak sobie z nimi radzić i jak się ich pozbyć?

Czym są koszmary senne?

Koszmary senne, w nomenklaturze medycznej określane jako parasomnie, a w potocznym nazewnictwie marami nocnymi lub łóżkowymi, ściśle związane są z fazą snu REM (faza szybkiego ruchu gałkami ocznym). Faza ta w ciągu nocy występuje cyklicznie (naprzemiennie z fazą nREM) i w zależności od osoby może trwać od 5 do 30 minut.

Nawracające koszmary senne w Międzynarodowej Statystycznej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych ICD-10 kwalifikowane są jako parasomnie, stanowiąc rodzaj zaburzeń snu, którym towarzyszą niechciane ruchy, a także nieprzyjemne zdarzenia senne.

Koszmary senne wiążą się z doświadczeniem negatywnych emocji w postaci przerażenia, silnego lęku, złości oraz gniewu. Doświadczenie realistycznych koszmarów sennych w trakcie snu skutkuje pojawieniem się uczucia zmęczenia i wyczerpania. Charakter koszmarów sennych zazwyczaj odnosi się do sytuacji zagrażających życiu, niepokojących, przerażających bądź niebezpiecznych, a ich rodzaj uzależniony jest w głównej mierze od tego, czego obawia, lęka się konkretna osoba, jakie myśli towarzyszyły jej przed snem bądź jakich wydarzeń była świadkiem.

Przyczyny koszmarów sennych

Koszmary senne mogą mieć różne podłoże. Doświadczanie koszmarów sennych u osób dorosłych zazwyczaj wiąże się z występowaniem zespołu stresu pourazowego (PTSD, z ang. post-traumatic stress disorder). Jak wskazują liczne badania zdecydowana część osób cierpiących na częste, nawracające mary nocne, doświadczyła w przeszłości silnej traumy. Dlatego też koszmary senne bardzo często pojawiają się u:

• kobiet, które były ofiarą gwałtu lub molestowania seksualnego,
• osób molestowanych w dzieciństwie,
• ofiar przemocy w rodzinie,
• osób, które przeżywają żałobę, 
• weteranów wojennych oraz ofiar działań zbrojnych,
• ofiar wypadków komunikacyjnych i katastrof lotniczych.

Należy również wskazać, że koszmary senne mogą pojawiać się również w wyniku wtórnego zespołu stresu pourazowego, na który narażone są osoby będące świadkami traumatycznych wydarzeń. W tym znaczeniu najczęściej są to policjanci, ratownicy medyczni, strażacy, którzy sami bezpośrednio nie byli ofiarami wydarzeń, ale wystąpiły u nich silne emocje, które odbiły się na ich zdrowiu.

Występowanie koszmarów sennych może wynikać również z zastosowania leków. W tym znaczeniu koszmary senne mogą być wynikiem stosowania medykamentów obniżających ciśnienie tętnicze, substancji psychoaktywnych, ale również skutkiem odstawienia leków, przede wszystkim przeciwdepresyjnych.

Koszmary senne a choroby

Koszmary senne mogą być wynikiem nie tylko traumatycznych wydarzeń, ale również objawem choroby. W tym znaczeniu przyczyny bezsenności – zaburzeń snu w postaci mar nocnych – pojawić się mogą w wyniku towarzyszących  schorzeń takich jak:

• choroby psychiczne, do których należy między innymi depresja, nerwica, schizofrenia czy zaburzenia lękowe,
• bezdech senny,
• choroba Parkinsona,
• narkolepsja, czyli zaburzenie prowadzące do przewlekłej senności.

Należy również wskazać, że na nieprzyjemne mary senne często skarżą się również kobiety w ciąży. Powodem w tym przypadku może być zarówno niepokój i lęk o dziecko, ale również wahania nastroju spowodowane zmianami hormonalnymi. W tym znaczeniu zatem można wskazać, że powodem koszmarów sennych mogą być hormony, dlatego też zaburzenia snu stosunkowo często pojawiają się w czasie menopauzy, a także towarzyszą chorobom tarczycy.

Dodatkowo koszmary senne mogą również występować w przebiegu choroby. Wówczas są wynikiem wysokiej temperatury i majaków, będących wynikiem zaburzeń świadomości. Co ważne, majaczenie przez sen i mary nocne najczęściej pojawiają się u dzieci i u starszych osób, będąc wynikiem lęku, niepokoju i wysokiej temperatury.

Leczenie koszmarów sennych

Incydentalnie pojawiające się mary nocne zazwyczaj są wynikiem stresu czy przykrych wydarzeń i nie wymagają leczenia. Niemniej jednak nawracające co noc koszmary senne mogą stanowić zagrożenie dla zdrowia. W wyniku występowania koszmarów sennych dochodzi do przerwania snu, a przez to znacznego obniżenia jakości wypoczynku i regeneracji organizmu. Co ważne, efektem nawracających, częstych koszmarów sennych jest bezsenność, która w negatywny sposób wpływa nie tylko na kondycję fizyczną, ale i psychiczną osób jej doświadczających. Dlatego też konieczna jest konsultacja ze specjalistą, który ustali przyczynę bezsenności – w tym przypadku podłoże pojawiania się mar nocnych – i wdroży odpowiednie leczenie.

W przypadku ciągłych, codziennych koszmarów sennych konieczna jest konsultacja lekarska. Należy się wówczas zgłosić do psychiatry, który po przeprowadzeniu wywiadu lekarskiego potwierdzi bądź wykluczy przyczyny koszmarów sennych, do których należy depresja, długotrwały stres, czy stres pourazowy.

Leczenie koszmarów sennych uzależnione jest od wieku pacjenta. W tym znaczeniu koszmary senne u dzieci leczone są poprzez wdrożenie wyłącznie interwencji behawioralnych. Dodatkowo można podawać dzieciom preparaty ziołowe, zawierające melisę oraz ekstrakt z lipy, które wykazują delikatne działanie uspokajające i ułatwiające zasypianie. W przypadku osób dorosłych zaś, które zmagają się z częstymi, nawracającymi koszmarami sennymi, zazwyczaj podejmowana jest psychoterapia w formie terapii poznawczo-behawioralnej. Jeżeli jednak zastosowane podejście i wdrożone leczenie okaże się nieskuteczne, metody nie przynoszą zadowalających rezultatów, a koszmary senne współwystępują z chorobami psychicznymi, konieczna jest farmakoterapia. Pacjentom podaje się wówczas leki na koszmary senne – selektywne inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny (escitalopram, fluoksetyna, citalopram, sertralina) lub trójpierścieniowe leki przeciwdepresyjne (klomipramina), których zadaniem jest normalizacja czasu trwania fazy REM. Należy wskazać, że w leczeniu koszmarów sennych niezwykle istotną rolę pełnią również domowe sposoby na bezsenność. W tym znaczeniu należy zadbać o higienę snu, unikać silnego przemęczenia i braku regularności w harmonogramie dnia i nocy.

Osoby, które zmagają się z okresowo powracającymi problemami ze snem, po konsultacji lekarskiej mogą doraźnie stosować leki nasenne, które ułatwiają zasypianie i spokojny sen. Skutecznym sposobem na regulację fazy snu i odprężenie jest również stosowanie olejku CBD na sen, który działa na organizm relaksacyjnie, a tym samym ułatwia zasypianie.