Czy sepsa jest uleczalna? Poznaj przyczyny, objawy i sposoby leczenia sepsy

Czym jest sepsa?

Żeby wyjaśniać najważniejsze kwestie związane z sepsą, warto odpowiedzieć na pytanie o to: czym właściwie jest sepsa? Sepsa, czyli posocznica, albo endotoksemia to prawdziwa zmora lekarzy, z którą stykają się nie tylko na oddziałach intensywnej terapii. Chociaż nie jest traktowana jako oddzielna jednostka chorobowa, definiuje się ją jako zagrażającą życiu dysfunkcję narządów powodowaną zaburzoną regulacją odpowiedzi ustroju na zakażenie. Kiedy drobnoustroje, które w naturalnych warunkach nie zasiedlają tkanek, jam i płynów ciała, nagle się w nich znajdą, organizm może odpowiedzieć, próbując zlikwidować ognisko zakażenia. Dysregulacja tej odpowiedzi może doprowadzić do sepsy. 

Sepsa — definicje 

Posocznica z pewnością nie jest stanem jednorodnym. Warto, chociaż w ograniczonym stopniu, zapoznać się z niektórymi pojęciami stosowanymi w żargonie medycznym, by lepiej zrozumieć konkretne różnice. Oto wyjaśnienie kilku pojęć, którymi na co dzień posługują się medycy: 

• zakażenie – proces patologiczny charakteryzujący się reakcją zapalną na obecność drobnoustrojów chorobotwórczych lub potencjalnie chorobotwórczych w tkankach, płynach lub jamach ciała, które są w prawidłowych warunkach jałowe;
• bakteriemia – obecność żywych bakterii we krwi;
• zespół dysfunkcji wielonarządowej  – występowanie poważnych zaburzeń czynności wielu narządów u osób z ostrą chorobą, sprawiające, że nie można utrzymać równowagi ustrojowej bez interwencji leczniczej;
• sepsa – zagrażająca życiu dysfunkcja narządów, spowodowana zaburzoną regulacją odpowiedzi ustroju na zakażenie. Dlatego do rozpoznania sepsy, poza stwierdzeniem zakażeniem, musi zostać potwierdzona także dysfunkcja narządowa;
• wstrząs septyczny – sepsa, której towarzyszą: obniżenie ciśnienia, pomimo zastosowania odpowiednich leków, i podwyższone stężenie mleczanów. 

Sepsa — przyczyny

Kiedy w organizmie dojdzie do zakażenia, układ immunologiczny przystępuje do obrony: wydziela tzw. mediatory stymulujące proces zapalny, które mają na celu wyeliminować szkodliwy drobnoustrój. Jednak sepsa to stan, w którym wspomniana stymulacja jest nadmierna i gwałtowna. Reakcja organizmu działa niczym miecz obusieczny; mediatory i toksyny wydzielone z patogenów w czasie ich rozpadu rozprzestrzeniają się po całym ciele, co prowadzi do uszkodzenia tkanek i narządów. Do rozwinięcia sepsy dochodzi, kiedy w wyniku uogólnionego zakażenia, którego finał może okazać się tragiczny w skutkach: może dojść do wstrząsu i śmierci pacjenta w wyniku niewydolności wielonarządowej. 

Wraz z postępem medycyny udało się ustalić, jakie patogeny najczęściej wywołują posocznice, a są to bakterie (np. paciorkowce typu B, gronkowce, pneumokoki, meningokoki lub E.coli) - najczęściej bakterie gram ujemne, grzyby (Candida albicans) lub wirusy i produkowane przez nie toksyny. Z reguły rozwój sepsy poprzedza zwykle infekcja dróg oddechowych lub zakażenie wewnątrzbrzuszne. Inne czynniki ryzyka sepsy to m.in.:

• kaniule i cewniki;
• cewnik w pęcherzu moczowym;
• dreny;
• wszczepione protezy i urządzenia;
• mechaniczna wentylacja płuc;
• żywienie pozajelitowe;
• przetaczanie zanieczyszczonych płynów i preparatów krwi.

Jak długo rozwija się sepsa?

Sepsa może rozwijać się w ciągu kilku godzin lub dni, w zależności od rodzaju patogenu, ogniska zakażenia i stanu odporności pacjenta. Pierwsze objawy, takie jak gorączka, przyspieszone bicie serca, przyspieszony oddech czy osłabienie, mogą być trudne do rozpoznania, dlatego tak istotna jest czujność. 

Sepsa: kto jest narażony na zakażenie?

Na sepsę najbardziej narażone są osoby z obniżoną odpornością, zwłaszcza te, u których infekcje – zarówno jawne, jak i utajone – rozwijają się gwałtownie. Najczęstszą przyczyną zakażeń prowadzących do hospitalizacji na oddziałach intensywnej terapii są wspomniane już infekcje jamy brzusznej, takie jak zapalenie otrzewnej czy ostre zapalenie trzustki.

Do innych jawnych infekcji powodujących sepsę należą zapalenie płuc, odmiedniczkowe zapalenie nerek, neuroinfekcje czy zapalenie tkanek okołozębowych. Czasem następuje gwałtowna odpowiedź organizmu na zakażenie: zębów, migdałków, zatok przynosowych czy pęcherzyka żółciowego.

Poza szpitalem najczęściej wywołują ją bakterie odpowiedzialne za zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, takie jak: Neisseria meningitidis, Haemophilus influenzae czy Streptococcus pneumoniae. W warunkach pozaszpitalnych posocznica zagraża głównie osobom starszym, dzieciom, pacjentom z chorobami przewlekłymi lub psychicznymi, a także przebywającym w dużych skupiskach ludzi.

Objawy sepsy

Pierwsze objawy sepsy mogą być typowe dla zakażeń. Należą do nich np.:

• uczucie osłabienia i rozbicia; 
• wysypka;
• gorączka;
• duszność;
• bóle mięśni i stawów;
• zmęczenie.

Lekarze rozpoznają posocznicę, gdy istnieje podejrzenie zakażenia lub zostało ono potwierdzone, a badania krwi wykazują wyraźnie podwyższone wskaźniki stanu zapalnego. Na tym jednak nie koniec — diagnoza wymaga spełnienia również innych kryteriów takich jak:

• temperatura ciała powyżej 38℃ lub poniżej 36℃;
• nagłe zaburzenia świadomości;
• niemiarowość pracy serca;
• zwiększona częstość oddechów;
• zmniejszone wydalanie moczu.

Zakażenie będące źródłem sepsy można przyrównać do pożaru: rozprzestrzenia się gwałtownie, korzystając z „autostrady” w postaci układu krwionośnego, i niszczy kolejne narządy. To dlatego lekarze uważnie monitorują parametry takie jak poziom bilirubiny, kreatyniny, saturację krwi, ciśnienie tętnicze, liczbę płytek krwi czy stan świadomości pacjenta. 

Sepsa u dziecka 

Sepsa jest rzadka w grupie noworodków donoszonych – występuje u około 1 / 1000 dzieci. Częstość sepsy wzrasta wraz ze zmniejszaniem się wieku płodowego i masy urodzeniowej dziecka. Do sepsy o wczesnym początku najczęściej dochodzi w wyniku zakażenia od matki – bakteriami z kanału rodnego lub zakażonych wód płodowych. Natomiast do sepsy o późnym początku zwykle pochodzi z zakażenia ze środowiska, w tym z infekcji podłapanych wewnątrz oddziału szpitalnego (zakażenie wielolekooporną florą szpitalną).

Niestety sam przebieg posocznicy bywa piorunujący, przez co, jeśli rodzice i lekarze nie zainterweniują natychmiast, może się to skończyć nawet śmiercią małego pacjenta i to zaledwie w ciągu 24 godzin.

Ryzyko niewydolności wielonarządowej i inne powikłania sepsy 

To, że rozwój endotoksemia prowadzi do uszkodzenia tkanek i narządów wskutek niewłaściwej reakcji organizmu na zakażenie, wybrzmiało już wiele razy. Przebieg posocznicy przypomina domino: jeden organ zaczyna zawodzić, pociągając za sobą kolejne. W zaawansowanych przypadkach prowadzi do niewydolności wielonarządowej, czyli sytuacji, w której przestają działać nerki, płuca, serce czy wątroba. Dochodzi do zaburzeń krzepnięcia krwi, a pacjent wymaga intensywnej terapii – często mechanicznej wentylacji płuc, dializ czy przetaczania krwi.

Powikłania mogą być długotrwałe. Nawet osoby, które przeżyją sepsę, często borykają się z jej konsekwencjami np.: chronicznym zmęczeniem, problemami z pamięcią czy uszkodzeniem narządów.

Czy sepsa jest śmiertelna?

Sepsa stanowi jedną z głównych przyczyn zgonów szpitalnych. Śmiertelność wynosi 16%, w ciężkiej sepsie 36%, a we wstrząsie septycznym – 58%. Te statystyki przerażają i nic w tym dziwnego. Eksperci podają, że każda godzina zwłoki w podaniu antybiotyku w czasie rozwoju sepsy zwiększa śmiertelność z jej powodu o 8%.

Leczenie sepsy

Jak leczy się posocznicę? W przypadku wystąpienia objawów należy jak najszybciej podać antybiotyk. Przed poznaniem dokładnych przyczyn sepsy stosuje się tzw. antybiotykoterapie empiryczną, tzn. antybiotyki o szerokim spektrum działania. Uwaga: powinny zostać włączone w ciągu godziny u chorych we wstrząsie septycznym lub z dużym prawdopodobieństwem sepsy. U pozostałych chorych (bez wstrząsu, z podejrzeniem sepsy) sugeruje się dalsze postępowanie diagnostyczne i zastosowanie antybiotykoterapii w ciągu 3 godzin, jeśli rozpoznano zakażenie lub utrzymuje się jego poważne podejrzenie. 

Przed wdrożeniem przeciwdrobnoustrojowego leczenia empirycznego, wskazane jest pobranie próbki krwi. Po uzyskaniu dodatnich posiewów, wdraża się leczenie celowane, tj. skierowane przeciwko konkretnemu patogenowi. Oczywiście, jeśli lekarz podejrzewa ognisko zakażenia, przystępuje do jego usunięcia (np. zakażony pęcherzyk żółciowy, cewnik, drenaż ropnia).

Kluczowe jest także dożylne podawanie dużej ilości płynów, gdy to zawodzi, stosuje się noradrenalinę. Do zadań intensywnej opieki w sepsie należą również podtrzymywanie oddychania i krążenia za pomocą leków, tlenu i aparatury medycznej.

Jak ochronić się przed sepsą? 

Czy można zapobiegać posocznicy? Niestety nie istnieje szczepionka, która zabezpieczałaby przed wystąpieniem sepsy.  Szczepienia mogą jedynie zmniejszyć częstość infekcji patogenami, które mogą doprowadzić do sepsy.

Warto pamiętać, że sepsą nie można się zarazić. Posocznica to nie choroba, a raczej zespół objawów.