Atak paniki (zespół lęku napadowego): jak rozpoznać objawy i je załagodzić?

Czym jest atak paniki (zespół lęku napadowego)?

Zaburzenia lękowe z napadami lęku (lęk paniczny, napady paniki, lęk napadowy) definiowany jest jako występowanie nawracających, niezależnych od konkretnej sytuacji napadów bardzo silnego lęku z wyraźnymi objawami wegetatywnymi.

Atak paniki ma kilka charakterystycznych cech: zaczyna się nagle, trwa krótko, zazwyczaj kilka minut i może powtarzać się wielokrotnie w ciągu doby — rzadko ataki paniki trwają dłużej niż 20-30 minut. Jest to związane z fizjologią lęku — wytworzeniem, zmagazynowaniem i uwolnieniem adrenaliny.

Szacuje się, że opisywany problem dotyka ok. 3-4% populacji ogólnej, przy czym mniej więcej 2–3 razy częściej obserwowany jest u kobiet. Typowo choroba rozpoczyna się między 20. a 40. rokiem życia. Co ciekawe ok. 15% ludzi doświadcza ataku paniki przynajmniej raz w życiu.

Jakie są przyczyny ataków paniki?

Zespół lęku napadowego może mieć różnorodne przyczyny, chociaż zazwyczaj są one kombinacją czynników biologicznych (mogą mieć podłoże genetyczne) i psychologicznych. Istotne są także uwarunkowania środowiskowe — przewlekły stres lub traumatyczne przeżycia, sprzyjają atakom paniki. Zagrażające mogą być również duże zmiany w życiu: takie jak przeprowadzka, rozpoczęcie nowej pracy lub zakończenie ważnego związku.

Ataki paniki mogą wystąpić bez żadnego ostrzeżenia, konkretnego wyzwalacza i wyraźnego powodu, jednak zdarza się, że są prowokowane przez: użycie substancji psychoaktywnych, niektóre leki (np. B2-mimetyki), lub nadużycie kofeiny. Na uogólnione zaburzenia lękowe, częściej zapadają także, osoby:

• z chorobami serca (zwłaszcza z zespołem wypadania płatka zastawki mitralnej);
• z alkoholowym zespołem abstynencyjnym;
• z padaczką;
• z guzem chromochłonnym nadnerczy;
• cierpiące na zaburzenia psychotyczne i depresję.

Z zaburzeniami lękowymi z napadami paniki często współwystępują inne zaburzenia psychiczne:
50–65% pacjentów choruje na depresję, 27% nadużywa alkoholu, 25% cierpi na zaburzenia lękowe uogólnione, a 20% podejmuje próby samobójcze. Ponadto nawet u 45–70% pacjentów z lękiem napadowym stwierdzane są zaburzenia osobowości.

Objawy ataku paniki — jak je rozpoznać?

Zastanawiasz się, jak wyglądają ataki paniki? Jak już zostało wspomniane lękowi napadowemu, towarzyszą objawy somatyczne, do których zalicza się m.in.: zalicza się m.in.:

• uczucie duszności;
• przyspieszony oddech;
• przyspieszone bicie serca;
• kołatanie serca i przyspieszone tętno;
• drżenie rąk i mięśni;
• ból i ucisk w klatce piersiowej;
• zawroty głowy;
• uczucie dławienia;
• bóle brzucha;
• pocenie się;
• uczucie omdlenia.

Poza wymienionymi pacjenci, którzy doświadczają ataków paniki, zgłaszają, że w czasie napadu doskwiera im uczucie odrealnienia i obcości samego siebie (depersonalizacja), zablokowane zostaje racjonalne myślenie, występuje również obawa przed utratą kontroli i automatyczne myśli dotyczące śmierci. W zdecydowanej większości przypadków odczuwane dolegliwości skłaniają pacjentów do pilnego szukania pomocy, m.in. z uwagi na silny ból w klatce piersiowej i trudności z oddychaniem pacjenci są przekonani, że zagraża im poważna choroba, głównie zawał mięśnia sercowego i dlatego zgłaszają się na SOR, lub wzywają pogotowie.

Ataki paniki — jak przebiega leczenie?

Według ICD-10, aby postawić diagnozę zaburzeń lękowych z napadami lęku, należy stwierdzić wystąpienie w ciągu około miesiąca co najmniej kilku napadów lęku z objawami autonomicznymi w sytuacjach, gdzie brak jest obiektywnego zagrożenia. Rozpoznanie wymaga również stwierdzenia, że ataki paniki pojawiają się bez związku ze znaną czy przewidywalną przyczyną, a pomiędzy nimi następuje względne uwolnienie się od objawów lęku.

Pacjenci, którzy wielokrotnie pojawiają się w szpitalu z powodu nieuzasadnionego lęku, mimo braku problemu somatycznego, mogą być nieco bagatelizowani przez personel medyczny. Niemniej jednak nawet jeśli cierpisz na zaburzenia lękowe z napadami lęku, pamiętaj, że możesz równocześnie doświadczać innych chorób. Dlatego, jeśli zauważasz u siebie nietypowe objawy ataku paniki, i żadna z metod na uspokojenie nie działa — skonsultuj się z lekarzem.

W celu różnicowania napadów lęku z zaburzeniami somatycznymi i wdrożenia odpowiedniego leczenia konieczne jest wykonanie:

• podstawowych badań laboratoryjnych,
• oznaczenia hormonów tarczycy,
• EKG,
• EEG,
• badania neurologicznego.

Z atakami paniki można walczyć, stosując zarówno środki farmakologiczne, jak i poddając się terapii. Najlepsze rezultaty osiąga się, łącząc obie te metody.

Ataki paniki — leczenie farmakologiczne

Częste powtarzanie się ataków paniki może prowadzić do rozwinięcia się tzw. lęku antycypacyjnego, czyli stałej obawy przed pojawieniem się kolejnego napadu paniki oraz unikaniem sytuacji, w których taki epizod nastąpił. Jest to o tyle groźne, że osoby dotknięte tym problemem, zaczynają wycofywać się z życia społecznego i zaburzone staje się ich codzienne funkcjonowanie. Duża częstotliwość napadów paniki może również powodować u pacjenta obawę przed sytuacjami, w których nikt nie mógłby udzielić mu pomocy. W rezultacie pacjent może odczuwać np. lęk przed opuszczeniem domu czy przebywaniem w tłumie (taki stan opisuje się jako agorafobię z napadami lęku). Jak widać nagłe napady lęku, to poważna przypadłość, dlatego wiele osób zastanawia się jak szybko leczyć ataki paniki.

Podstawę leczenia lęku napadowego stanowią leki przeciwdepresyjne (SSRI i SNRI) stosowane przez dłuższy czas (średnio od 6 miesięcy do 2 lat po uzyskaniu poprawy). Niekiedy uzasadnione jest również doraźne podawanie benzodiazepin (maksymalnie przez okres 4–6 tygodni). O tym, który lek i w jakiej ilości powinien być stosowany przez Pacjenta – decyduje lekarz.

Metody terapeutyczne na ataki paniki

Terapia może oddalić katastroficzne myślenie, zwiększyć poczucie bezpieczeństwa, tłumacząc, że objawy fizyczne to tak naprawdę manifestowany problem psychologiczny, tym samym przywracając normalne funkcjonowanie. Psycholog nawet zadając pytania niezwiązane (przynajmniej pozornie) z atakiem paniki, stara się poznać pacjenta i dowiedzieć się co go gnębi. Istnieje kilka nurtów terapii, które mogą przynieść korzyści i zmniejszać objawy ataków paniki, najpopularniejsze z nich to:

• terapia poznawczo-behawioralna (CBT) - pomaga pacjentom zidentyfikować i zmienić negatywne myśli, które mogą przyczyniać się do ataków panik i nauczyć skutecznych strategii radzenia sobie ze stresem. Jedna z technik wykorzystywanych przez CBT, polega na kontrolowanym wywoływaniu objawów paniki w bezpiecznym środowisku, aby pacjenci mogli nauczyć się, że jego objawy te nie są niebezpieczne;
• terapia dialektyczno-behawioralna (DBT) -koncentruje się na poprawie umiejętności radzenia sobie ze stresem i emocjami poprzez techniki uważności, regulację emocji, efektywność interpersonalną i poprawę tolerancji stresu. Zwalcza także negatywne skojarzenia.

Pozytywnie działa też psychoterapia grupowa i psychoedukacja. Zaleca się, aby psychoterapia i farmakoterapia były prowadzone równocześnie.

Napady paniki — jak radzić sobie samodzielnie?

Aby powstrzymać atak paniki, psychoterapeuci proponują następujące rozwiązania: należy powoli i głęboko oddychać, tak by kontrolować przepływ powietrza przez drogi oddechowe — w ten sposób unikniesz hiperwentylacji i zawrotów głowy, które wzmagają poczucie nierealności. Dodatkowo warto zamknąć oczy i wyobrazić sobie bezpieczne otoczenie. Przydatne jest również progresywne rozluźnianie mięśni, ta technika polega na napinaniu i rozluźnianiu różnych grup mięśni w celu redukcji napięcia i stresu. Co więcej, ćwiczenia fizyczne, takie jak jogging, joga czy pilates, mogą pomóc w obniżeniu poziomu lęku i poprawie samopoczucia. Bardzo istotne jest także spożywanie zdrowych, zbilansowanych posiłków oraz unikanie kofeiny i alkoholu i zachowanie higieny snu.

Jak pomóc drugiej osobie w przypadku ataku paniki?

Pomoc drugiej osobie podczas ataku paniki może być kluczowa w zapewnieniu jej poczucia bezpieczeństwa i wsparcia. Oto kilka kroków, które można podjąć, aby pomóc komuś w takiej sytuacji:

• najważniejsze jest, by samemu zachować spokój — twoja reakcja może wpłynąć na osobę doświadczającą ataku paniki. Staraj się mówić spokojnym, łagodnym tonem i nie wprowadzać niepotrzebnego stresu;
• zapytaj, czy ktoś chce pomocy — niektórzy mogą preferować bycie samemu podczas ataku paniki, inni mogą potrzebować wsparcia. Pamiętaj, by nie robić nic na siłę i nie przekraczać granic komfortu drugiej osoby;
• zapewnij bezpieczną przestrzeń — jeśli to możliwe, pomóż danej osobie usiąść w cichym i spokojnym miejscu;
• zachęć do głębokiego oddychania — zasugeruj, by skoncentrować się na głębokim, wolnym oddychaniu. Możecie oddychać razem. Możesz powiedzieć: „Spróbuj oddychać głęboko i powoli. Wdychaj powietrze przez nos na cztery sekundy, przytrzymaj je na cztery sekundy, a następnie wydychaj przez usta także na cztery sekundy”. To pozwala się uspokoić;
• zachęć panikującą osobę do skoncentrowania się na pięciu rzeczach, które widzi, czterech, których może dotknąć, trzech, które słyszy, dwóch, które czuje zapach, i jednej, którą może zasmakować. Ma to na celu przeniesienie uwagi z napadu paniki na inne bodźce;
• przypomnij, że atak paniki nie jest niebezpieczny, choć może się tak wydawać. Możesz powiedzieć: „Jesteś bezpieczny/a. To jest atak paniki i minie”. Aczkolwiek nie bagatelizuj niepokojących objawów i jeśli twoim zachodzi uzasadniona obawa co do zagrożenia zdrowia, wezwij pomoc;
• nie zmuszaj danej osoby do podjęcia jakiejkolwiek czynności, jeśli nie jest na to gotowa.

Bezpośrednio po ataku paniki, zaproponuj szklankę wody i chwilę odpoczynku, w cichym spokojnym miejscu. Jeśli dana osoba jest gotowa, zapytaj, czy chce porozmawiać o tym, co się stało, aby lepiej zrozumieć jej potrzeby na przyszłość. Jeśli takie epizody są częste, zasugeruj konsultację z lekarzem.

Dowiedz się więcej o atakach paniki i skutecznych technikach radzenia sobie z nimi, aby być lepiej przygotowanym na przyszłość. Miej na uwadze, że pomoc drugiej osobie podczas ataku paniki wymaga empatii, cierpliwości i zrozumienia. Twoje wsparcie może być nieocenione w trudnych chwilach.