Zespół policystycznych jajników: objawy, przyczyny. Czy PCOS jest groźne?

Zespół policystycznych jajników — co to?

Zespół policystycznych jajników, PCOS definiowany jest jako zespół dysfunkcji jajników o wielu przyczynach, który wiąże się z:

• nadmiarem androgenów, tj. hormonów występujących zwłaszcza u mężczyzn;

• zaburzeniami miesiączkowania i niepłodnością;

• zaburzeniami metabolicznymi pod postacią otyłości i insulinooporności.

PCOS występuje u 4–12% kobiet w wieku rozrodczym i jest najczęstszą przyczyną hiperandrogenizacji – dotyka 65–80% pacjentek z objawami nadmiaru androgenów.

Przyczyny PCOS

Do tej pory medycyna nie jest w stanie odpowiedzieć na pytanie o etiologię zespołu policystycznych jajników. Wiadomo, że w przebiegu PCOS znaczącą rolę odgrywają:

• zwiększone wydzielanie typowo męskich hormonów płciowych,

• dysfunkcja osi podwzgórze-przysadka,

• insulinooporność.

Sekwencja wzajemnych oddziaływań wydaje się następująca: czynniki genetyczne, środowiskowe i metaboliczne powodują rozregulowanie osi podwzgórze-przysadka, czego pośrednim następstwem jest zbyt duża ilość androgenów. Męskie hormony płciowe hamują jajniki, czego konsekwencją są problemy z miesiączkowaniem i płodnością.

Warto wspomnieć, że częstość występowania PCOS jest większa u kobiet otyłych i z zespołem metabolicznym. Stwierdza się także występowanie rodzinne PCOS. W przypadku pacjentek z rozpoznanym PCOS: 20–30% sióstr ma PCOS i 25–50% matek.

Objawy PCOS

Objawy zespołu policystycznych jajników to:

• rzadkie miesiączkowanie (występujące co 35–90 dni) nieregularne miesiączki lub nagłe zaprzestanie miesiączkowania;

• bezpłodność;

• nadmierne owłosienie;

• występowanie trądziku;

• łysienie typu męskiego;

• otyłość;

• pojawianie się na skórze ciemnego pigmentu (rogowacenie ciemne);

• insulinooporność.

Zespół policystycznych jajników a zaburzenia miesiączkowania

Regularne owulacje u pacjentki z PCOS są rzadkością. Problemy w tej sferze dotyczą aż 70% pacjentek z PCOS w wieku rozrodczym. Co ważne występowanie regularnych krwawień miesiączkowych nie oznacza, że nie występują zaburzenia owulacji. Cykle bezowulacyjne skutkują niedoborem progesteronu i względną przewagą estrogenów, co prowadzi do hiperstymulacji endometrium i występowania nieregularnych krwawień międzymiesiączkowych.

Czy kobieta z PCOS może zajść w ciążę?

Aż 40% do 70% kobiet z PCOS, ma problemy z posiadaniem dzieci. Na szczęście medycyna dysponuje narzędziami zwiększającymi ich szansę na upragnione macierzyństwo. Żeby wywołać indukcję owulacji, pacjentkom zaleca się utrzymanie prawidłowej masy ciała i podaje się następujące leki: cytrynian klomifenu – lek 1 rzutu, letrozol, oraz gonadotropiny i analogi GnRH.

Gdy pomimo terapii, chorej nie udaje się zajść w ciąże, rozważa się elektrokauteryzacja jajników, czyli zabieg polegający na wykonaniu 4–6 nakłuć jajnika, które skutkują termicznym uszkodzeniem zrębu jajnika odpowiedzialnego za produkcję androgenów lub przeprowadzenie procedury zapłodnienia pozaustrojowego.

Co boli przy PCOS?

Zespół policystycznych jajników może wywoływać różne dolegliwości bólowe, choć nie zawsze są one tak oczywiste, jak przy innych chorobach.

U wielu kobiet z PCOS bóle pojawiają się w dolnej części brzucha, zwykle związane z nieregularną owulacją i powiększonymi jajnikami. Powstałe na jajnikach torbiele mogą prowadzić do uczucia ciężkości, dyskomfortu, a nawet ostrego bólu, zwłaszcza podczas menstruacji. Ból ten przypomina czasami skurcze menstruacyjne, ale może być intensywniejszy i pojawiać się także w środku cyklu. Co ciekawe, niektóre kobiety odczuwają także ból pleców, co może wynikać z napięcia mięśni spowodowanego zaburzeniami hormonalnymi i przewlekłym stresem, często towarzyszącym PCOS.

Czy zespół policystycznych jajników (PCOS) jest groźny?

Choć PCOS nie zawsze objawia się poważnymi dolegliwościami, może mieć długofalowe skutki zdrowotne, jeśli zostanie zignorowany lub niewłaściwie leczony. Nieleczony PCOS zwiększa ryzyko rozwoju wielu groźnych chorób. Przede wszystkim, kobiety z PCOS są bardziej narażone na insulinooporność, która może prowadzić do cukrzycy typu 2.

Zmiany hormonalne powodujące wzrost poziomu androgenów (męskich hormonów) mogą też prowadzić do podwyższonego ryzyka chorób sercowo-naczyniowych, takich jak nadciśnienie i miażdżyca. Ponadto nieregularne cykle miesiączkowe mogą zwiększać ryzyko raka endometrium (błony śluzowej macicy), ponieważ brak regularnych owulacji i menstruacji powoduje, że błona ta nie złuszcza się prawidłowo.

Diagnoza PCOS — jak wykryć zespół policystycznych jajników?

Rozpoznanie zespołu policystycznych jajników, ginekolog rozpoczyna się od zebrania wywiadu z pacjentką, podczas którego pyta m.in. o to, czy występują (lub występowały) u niej:

• nieregularne cykle miesiączkowe;

• zaburzenia metaboliczne;

• problemy w okresie dojrzewania;

• przypadki niepłodności lub potwierdzonego PCOS w najbliższej rodzinie.

Następnie specjalista zleca zwykle badanie stężeń androgenów we krwi: wolnego testosteronu lub indeksu wolnych androgenów, a także, jeśli pacjentka zmaga się także z zaburzeniami miesiączkowania, FSH i LH.

Istotne jest również, by wykluczyć inne choroby, które mogłyby odpowiadać za daną sytuację kliniczną np.: hiperprolaktynemię, niedoczynność tarczycy, wrodzony przerost nadnerczy oraz guzy jajnika i nadnerczy, w tym celu przeprowadza się ocenę gospodarki hormonalnej. Żeby określić ryzyko chorób sercowo-naczyniowych oznacza się profil lipidowy i glikemię na czczo. Poza testami laboratoryjnymi wykonuje się także USG przezpochwowe. W badaniu USG na policystyczne jajniki wskazuje charakterystyczny obraz jajników:

• co najmniej 12 pęcherzyków o średnicy od 2 do 9 mm, lub

• objętość jajnika >10 ml.

Do rozpoznania PCOS wystarczający jest typowy obraz jednego jajnika.

Leczenie pacjentek z zespołem policystycznych jajników

Niestety ze względu na nieznany czynnik sprawczy, leczenie PCOS sprowadza się do niwelowania objawów. Podstawą jest modyfikacja stylu życia w tym utrata masy ciała, jeśli pacjentka cierpi na nadwagę lub otyłość. Nawet niewielka redukcja masy ciała około 5%: poprawia insulinowrażliwość, zwiększa stężenie SHBG i obniża stężenie testosteronu, a nawet może prowadzić do normalizacji cyklu miesiączkowego, spontanicznych owulacji i większego odsetka zajścia w ciążę.

Leczenie farmakologiczne polega głównie na stosowaniu dwuskładnikowej antykoncepcji hormonalnej i progestagenów (jeśli dwuskładnikowe tabletki antykoncepcyjne są przeciwwskazane), które zapewniają regularną przemianę sekrecyjną endometrium, przez co zapobiegają rozrostowi endometrium i zmniejszają ryzyko zachorowania na raka endometrium. Chorym przepisuje się także: metforminę, czyli lek na cukrzycę i spironolakton, odwracający działanie androgenów.

Do czego prowadzi nieleczone PCOS?

Nieleczone PCOS ma liczne konsekwencje zdrowotne, wiąże się np. z:

• większym ryzykiem cykli bezowulacyjnych;

• poronień;

• powikłań w czasie ciąży (cukrzycy, nadciśnienia, stanu przedrzucawkowego);

• gorszą odpowiedzią na leczenie indukujące owulację;

• koniecznością stosowania wyższych dawek leków.

Dlatego tak istotne jest przestrzeganie diety o niskim indeksie glikemicznym i zwiększenie aktywności fizycznej, prowadzące do normalizacji masy ciała oraz regularne wizyty u lekarza. Nieustające zmagania z zaburzeniami hormonalnymi, mogą przekładać się również na rozwój depresji i zaburzeń lękowych, dlatego w leczeniu zespołu policystycznych jajników, uwzględnia się także pomoc psychologiczną.