Ból podbrzusza i pleców – przyczyny, objawy i diagnostyka

Czym jest ból dolnej części brzucha i pleców?

Ból dolnej części brzucha to ból pod linią pępka, który w przypadku wielu chorób może promieniować, a to skutkuje dolegliwościami w innych miejscach, głównie w okolicy kręgosłupa lędźwiowego lub dołu biodrowego. W przypadku jednoczesnego bólu brzucha i pleców najczęściej mówi się o chorobach układu moczowego, szczególnie gdy pacjent doświadcza bólu krzyża i dołu brzucha. 

Definicja i charakterystyka bólu

Ból w obrębie części brzusznej może mieć różny charakter i wynikać z odmiennych przyczyn, dlatego istotne jest zrozumienie jego specyfiki. Wyróżniamy dwa podstawowe rodzaje bólu brzucha: somatyczny i trzewny.

Ból somatyczny charakteryzuje się ostrym przebiegiem, jednoznaczną lokalizacją i nasileniem podczas poruszania się, co często sygnalizuje miejscowy problem, taki jak zapalenie otrzewnej czy inne ostre stany zapalne.

Z kolei ból trzewny jest bardziej rozlany, tępy i trudny do precyzyjnego zlokalizowania. Może mieć charakter kłujący lub kolkowy i często promieniuje poza jamę brzuszną, w tym do grzbietu, wywołując najczęściej ból krzyża i ból kręgosłupa lędźwiowego. Zwykle jest wynikiem problemów z narządami wewnętrznymi i może być związany z przewodem pokarmowym lub układem moczowym, zwłaszcza u mężczyzn. W organizmie kobiety może świadczyć o dysfunkcjach układu rozrodczego, obejmujących macicę, jajniki czy jajowody, np. zapalenie narządów miednicy mniejszej.

Jakie są najczęstsze symptomy?

Do najczęściej zgłaszanych przez pacjentów oznak, które towarzyszą dolegliwościom bólowym w jamie brzusznej i plecach należą:

• zaburzenia w oddawaniu moczu, takie jak częstomocz, krwiomocz czy pieczenie podczas mikcji, z którymi współwystępuje zazwyczaj ból w dole grzbietu;
• nieregularne miesiączki;
• problemy trawienne, m.in. nudności i wymioty, biegunki czy zaparcia;
• cechy stanu zapalnego, takie jak gorączka, osłabienie.

Możliwe przyczyny bólu podbrzusza i pleców

Wystąpienie jednoczesnego bólu brzucha i pleców jest zespołem objawów charakterystycznym dla chorób niektórych narządów. Poniżej opisaliśmy najczęstsze przyczyny dolegliwości w podbrzuszu i w okolicy pleców.

Zapalenie pęcherzyka żółciowego

W zapaleniu pęcherzyka żółciowego lub kolce żółciowej typowo pojawia się nagły, silny ból po prawej stronie brzucha i na środku — w okolicy żołądka. Dodatkowo dolegliwości bólowe kierują się do pleców, a szczególnie mocno odczuwalny jest ból w okolicy prawej łopatki. Tak więc jednoczesny ból żołądka i pleców, ciągnący się ku górze wielce prawdopodobnie sygnalizuje stan zapalny w pęcherzyku. Może też wystąpić gorączka, dreszcze, nudności i wymioty.

W celu złagodzenia problemu można przyjąć w domu leki przeciwbólowe i rozkurczowe. Jeśli jednak ból brzucha pojawia się przewlekle, wymagana jest konsultacja lekarska, gdyż zapalenie pęcherzyka stanowi wskazanie do operacyjnego usunięcia narządu.

Ostre zapalenie trzustki

Ostre zapalenie trzustki (OZT) to stan zapalny trzustki, który powoduje silny, nagły ból w nadbrzuszu, często ciągnący się do grzbietu. Niektórzy zgłaszają też ból po lewej stronie brzucha. Zazwyczaj jest on stały, nasilający się po jedzeniu, zwłaszcza po tłustych posiłkach, oraz w pozycji leżącej, a zmniejszający się, gdy chory pochyla się do przodu. Towarzyszyć mogą mu nudności, wymioty, gorączka, uczucie wzdęcia oraz ogólne osłabienie. OZT to stan wymagający natychmiastowej hospitalizacji. 

Wrzody żołądka

Do charakterystycznych objawów choroby wrzodowej żołądka zalicza się przede wszystkim przeszywający ból brzucha promieniujący do pleców, który w pewnych przypadkach może oznaczać pęknięcie ściany żołądka. Dyskomfort i uczucie pieczenia czuć zazwyczaj w nadbrzuszu (ból żołądka), ale mogą być rozlane po całym brzuchu.

Dolegliwości występują na czczo lub 1-3 godziny po posiłkach, a ustępują po zjedzeniu lub przyjęciu leku zobojętniającego kwas żołądkowy. Dokuczliwe bóle żołądka i pleców są wskazaniem do natychmiastowej wizyty u lekarza.

Choroby nerek i układu moczowego

Silny ból brzucha kierujący się do pleców, a także ból pleców na dole, w wielu przypadkach zwiastuje problemy związane z układem moczowym. Niektóre przykłady chorób charakteryzujących się jednoczesnym bólem pleców i brzucha to:

• zapalenie pęcherza moczowego;
• kamica w drogach moczowych; 
• odmiedniczkowe zapalenie nerek;
• torbiele nerek.

Warto wspomnieć, że ból okolicy lędźwiowej promieniujący do dołu biodrowego, a często też uda, występuje charakterystycznie w kamicy układu moczowego lub odmiedniczkowym zapaleniu nerek. 

Ciąża i jej wpływ na ból

Gdy ból brzucha lub pleców pojawia się w ciąży, nie musi być to powód do niepokoju, zwłaszcza w jej zaawansowanych etapach, gdyż jest to częsta dolegliwość u przyszłych mam. Jest to spowodowane naturalnymi zmianami zachodzącymi w organizmie kobiety, takimi jak wahania stężeń hormonów oraz rosnącą macicą, która wywiera nacisk na otaczające narządy i kręgosłup.

Ból w dole brzucha w pierwszym trymestrze ciąży to częsta dolegliwość, wynikająca z rozciągania więzadeł macicy lub implantacji zarodka. W późniejszych etapach bóle brzucha odczuwane w ciąży oznaczają najczęściej przeciążenie odcinka lędźwiowego.

W niektórych przypadkach dolegliwości bólowe odczuwane w ciąży oznaczają poważne problemy zdrowotne, zwłaszcza jeśli bólowi towarzyszą inne sygnały, takie jak krwawienie, gorączka czy skurcze. W takich sytuacjach konieczna jest pilna konsultacja lekarska, ponieważ może to świadczyć o komplikacjach, takich jak poronienie, przedwczesny poród lub stan przedrzucawkowy. 

Endometrioza

Endometrioza to przewlekła choroba zapalna, w której tkanka przypominająca błonę śluzową macicy rozrasta się poza jamą macicy. Ból w dolnym pasie okolicy brzusznej jest jednym z głównych przejawów endometriozy, który nasila się szczególnie w trakcie menstruacji. U wielu kobiet dolegliwości podbrzusza mogą promieniować do pleców, zwykle w okolice lędźwi. Endometrioza to choroba, która znacząco utrudnia funkcjonowanie i negatywnie wpływa na jakość życia pacjentek. 

Antykoncepcja hormonalna

Antykoncepcja hormonalna, choć bardzo skuteczna w zapobieganiu ciąży, może powodować ból w podbrzuszu i ból pleców u kobiet. Oprócz tego skutki uboczne mogą obejmować bóle głowy, nudności, wahania nastroju czy infekcje intymne. W niektórych przypadkach mogą pojawić się również poważniejsze problemy, takie jak zakrzepica czy depresja. 

Długotrwały dyskomfort lub nasilające się zaburzenia powinny skłonić do konsultacji z lekarzem w celu zmiany preparatu. Odpowiedni dobór antykoncepcji jest kluczowy, aby zminimalizować niepożądane efekty i poprawić komfort życia.

Zapalenie jąder

Zapalenie jąder w większości przypadków powoduje ból moszny, który promieniuje do okolic podbrzusza, ale może też być odczuwany w niżej położonej części pleców i miednicy. Oprócz dolegliwości bólowych pacjenci skarżą się na gorączkę, tkliwość i zaczerwienienie moszny oraz ogólne złe samopoczucie. W przypadku takich stanów konieczna jest szybka konsultacja lekarska, aby zapobiec powikłaniom, takim jak niepłodność czy utrata jądra.

Zapalenie prostaty

Zapalenie prostaty pojawia się nagle i towarzyszy mu ostry ból stercza, krocza, okolic odbytu, ale niekiedy też ból brzucha i ból okolicy krzyżowej i spojenia łonowego. W każdym przypadku wystąpienia takich symptomów należy zgłosić się do lekarza, gdyż leki przeciwbólowe przyjmowane w warunkach domowych nie rozwiążą problemu, niezbędna jest antybiotykoterapia. 

Rozwarstwienie aorty

Ostry ból brzucha i ból pleców lokalizujący się między łopatkami, schodzący w dół może być objawem ostrego rozwarstwienia aorty brzusznej, mimo że przewodnim objawem jest kłujący, rozrywający ból w klatce piersiowej początkowo odczuwany przy mostku. Rozwarstwienie aorty jest stanem zagrażającym życiu, dlatego w razie wystąpienia niepokojących objawów niezwłocznie należy wezwać pogotowie ratunkowe.

Kiedy zgłosić się do lekarza?

W przypadku dolegliwości bólowych w podbrzuszu oraz pleców należy zgłosić się do lekarza, jeśli:

• ból jest przewlekły;
• nasila się mimo leczenia w warunkach domowych;
• towarzyszą mu niepokojące symptomy, które opisaliśmy niżej.

W pierwszej kolejności, gdy dolegliwości nie są bardzo uporczywe, powinno się skonsultować z lekarzem rodzinnym, który zaleci odpowiednią diagnostykę lub zastosuje konkretne leczenie, jeśli przyczyna problemów jest jasna. W sytuacji wystąpienia alarmujących objawów i nagłego pogorszenia stanu ogólnego należy zgłosić się do szpitalnego oddziału ratunkowego lub wezwać karetkę, aby uzyskać jak najszybszą pomoc.

Objawy wymagające pilnej interwencji

Bóle zlokalizowane poniżej linii pępka oraz w plecach mogą być skutkiem poważnych stanów wymagających pilnej interwencji, zwłaszcza jeśli towarzyszą im poniższe alarmujące objawy:

• nagły, ostry, przeszywający ból brzucha;
• wysoka gorączka;
• zaburzenia oddawania moczu: krwiomocz, ból i pieczenie podczas mikcji, zatrzymanie moczu;
• krwawienie z dróg rodnych;
• krwawienie z górnego lub dolnego odcinka przewodu pokarmowego;
• uporczywe wymioty.

Diagnozowanie bólu w części brzusznej i bólu pleców

Bóle pleców i brzucha odczuwane mogą być z wielu przyczyn, od niegroźnych do poważnych stanów chorobowych wymagających pilnej interwencji medycznej. W celu znalezienia konkretnego czynnika sprawczego niezbędne jest prawidłowe rozpoznanie, a kluczowe jest określenie charakteru bólu, jego lokalizacji oraz towarzyszących objawów.

W zależności od podejrzewanego źródła problemu, rozpoznanie oprócz badania fizykalnego obejmuje badania:

• laboratoryjne;
• obrazowe;
• konsultacje specjalistyczne.

Wprowadzenie wczesnej diagnostyki jest niezbędne dla uzyskania jak najlepszych efektów leczniczych.

Jakie badania diagnostyczne są zalecane?

W przypadku bólu brzucha promieniującego do pleców, w celu zidentyfikowania przyczyny zaleca się przeprowadzenie różnych badań diagnostycznych w zależności od intensywności objawów oraz towarzyszącym im dolegliwościom. Do badań tych należą m.in.:

• badania laboratoryjne, takie jak morfologia, badanie ogólne moczu, poziom enzymów trzustkowych czy parametry czynności wątroby;
• badania obrazowe — przede wszystkim USG brzucha, a w bardziej poważnych stanach tomografię komputerową lub rezonans magnetyczny brzucha, miednicy i kręgosłupa;
• badanie ginekologiczne z USG przezpochwowym w przypadku podejrzenia natury ginekologicznej problemów;
• badania hormonalne;
• badanie endoskopowe.

Podsumowanie

Ból krzyża i podbrzusza to częsta dolegliwość mająca różnorodne podłoże — od chorób układu pokarmowego, przez schorzenia ginekologiczne, aż po problemy z układem moczowym. Niezwykle ważne w przypadku bólu części abdominalnej i pleców jest ustalenie dokładnej lokalizacji, gdyż jest to pierwszy krok do zidentyfikowania przyczyny problemu. W sytuacjach ostrego, utrzymującego się przez dłuższy czas bólu, kluczowa jest szybka konsultacja z lekarzem, gdyż wiele objawiających się w ten sposób chorób może stanowić zagrożenie życia. Wczesne rozpoznanie stanowi fundament dla określenia przyczyny i wdrożenia skutecznej terapii, dlatego należy reagować bezzwłocznie.