Leki na ADHD – co stosuje się w leczeniu ADHD u dorosłych i dzieci?

ADHD — co to za zaburzenie?

Zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi (attention deficit hyperactivity disorder, ADHD) to zaburzenie neurorozwojowe o początku w dzieciństwie, które charakteryzuje się nieprawidłowymi dla wieku, utrudniającymi funkcjonowanie społeczne, szkolne i zawodowe objawami, które zwykle pojawiają się we wczesnym dzieciństwie, zazwyczaj u dzieci w wieku od 3 do 6 lat, aczkolwiek zdarza się, że diagnozuje się je dopiero w wieku dorosłym. Obraz kliniczny jest związany z trzema głównymi obszarami: zaburzeniami koncentracji uwagi, nadruchliwością i impulsywnością.

Przyczyny ADHD

O ryzyku wystąpienia ADHD decyduje wiele czynników – genetycznych i pozagenetycznych. ADHD występuje rodzinnie i jest dziedziczone genetycznie wieloczynnikowo aż w około 75% przypadków. Jest to jeden z najwyższych wyników wśród zaburzeń psychicznych. Wykazano, że zaburzenie ma związek z nieprawidłowym poziomem: serotoniny, noradrenaliny i dopaminy w mózgu.

Wśród przyczyn pozagentycznych wskazuje się m.in. na: 

• stres okołoporodowy;
• toksyny środowiskowe;
• nadużycia i przemoc w dzieciństwie;
• nieprawidłowe zachowania matki w ciąży np.: palenie papierosów, picie alkoholu oraz zażywanie leków i substancji psychoaktywnych.

Leczenie ADHD 

Leczenie farmakologiczne to metoda o bezsprzecznie potwierdzonej skuteczności w kontroli objawów ADHD. Lekarz psychiatra wdraża je, gdy:

• inne oddziaływania terapeutyczne są nieskuteczne lub niemożliwe do wdrożenia;
• objawy utrzymują się i są nasilone, wpływając na złe funkcjonowanie dziecka – jego rozwój intelektualny, emocjonalny oraz społeczny i są przyczyną jego cierpienia.

Warto jednak pamiętać, że dla utrzymania dobrego stanu psychicznego pacjenta, konieczne jest łączenie leków z innymi metodami interwencji, takimi jak:

• psychoterapia,
• treningi umiejętności społecznych,
• treningi samokontroli i samoinstruowania,
• nauka sposobów zastępowania agresji.

Oczywiście na własną rękę trudno cokolwiek zdziałać, dlatego należy skonsultować się z lekarzem, który po tym, jak zostanie ustalona diagnoza, dostosuje odpowiednie dawki leku i odpowiednio pokieruje procesem terapeutycznym. 

Leczenie ADHD u dzieci

ADHD to jedno z najczęstszych zaburzeń okresu dzieciństwa. W populacji ogólnej rozpoznania ADHD dotyczą około 3,4% dzieci i młodzieży. Przy czym objawy nadpobudliwości ruchowej częściej diagnozowane są u chłopców niż u dziewczynek (2,28:1), mimo że badania epidemiologiczne wskazują na zbliżoną częstość występowania u obu płci. Wspomniane różnice wynikają z odmienności podtypów ADHD i częstszego zgłaszania się chłopców do specjalistów ze względu na to, że pojawiające się u nich dolegliwości są bardziej zauważalne dla otoczenia.

Leczenie dziecka z zespołem nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi powinno być zawsze wielokierunkowe, nakierowane na różne środowiska i obejmujące nie tylko pacjenta, ale także jego najbliższe otoczenie i środowisko szkolne. Terapia obejmuje zwykle:

• psychoedukację;
• psychoterapię;
• farmakoterapię.

ADHD u dorosłych — leczenie

Trudność z zaangażowaniem i wykonywaniem zadań, wzmożona ruchliwość, gadatliwość, problemy z rozluźnieniem, zaburzenia zachowania i emocji, impulsywność w działaniu, oraz inne symptomy ADHD mogą utrzymywać się także w dorosłości. U dorosłych z ADHD obserwuje się także trudności w funkcjonowaniu społecznym, akademickim i zawodowym. Diagnostyka u osób dorosłych nie należy do łatwych, ale odgrywa ważną rolę w zrozumieniu objawów tego zaburzenia, co może przełożyć się na poprawę jakości życia, pomagając odnaleźć balans między codziennymi obowiązkami a potrzebami emocjonalnymi.

Jakie leki stosowane są w leczeniu ADHD?

Leki stosowane w przebiegu ADHD dzieli się na leki psychostymulujące i niestymulujące.

Leki psychostymulujące to leki I rzutu. Należy do nich:

• metylofenidat (Medikinet i Concerta) i pochodne amfetaminy: deksamfetamina (Tetin oraz Dexamin) – jednak obecnie żaden z nich nie jest dostępny w Polsce;
• lisdeksamfetamina (Elvanse).

W razie przeciwwskazań do stosowania powyższych preparatów lub potrzeby utrzymania jego działania przez całą dobę stosuje się lek niestymulujący atomoksetynę (Strattera, Atomoksetyna Medice, Auroxetyn). Inne skuteczne leki niestymulujące to α-mimetyki: guanfacyna (Intuniv), klonidyna (Iporel, Haemiton).

Niektóre źródła podają również trójpierścieniowe leki przeciwdepresyjne i bupropion (Wellbutrin XR) jako skuteczne w ADHD u dorosłych.

Jaki jest mechanizm działania leków na ADHD? 

Mechanizm działania metylofenidatu polega na zwrotnym wychwycie dopaminy i noradrenaliny w mózgu, szczególnie w okolicach zmienionych strukturalnie i funkcjonalnie w ramach obrazu patofizjologicznego ADHD. W praktyce oznacza to, że u osoby z ADHD poprawa jest bardziej zauważalna w zakresie objawów psychicznych niż ruchowych.

Podczas kuracji możliwy jest rozwój tolerancji i uzależnienia od leku. Dlatego u pacjentów stosujących metylofenidat przez więcej niż 12 miesięcy należy weryfikować konieczność leczenia przez próby odstawienia leku. Na szczęście, jeśli kuracja metylofenidatem prowadzona jest zgodnie z zaleceniami lekarza, ryzyko uzależnienia jest minimalne.

Atomoksetyna, również stosowana w przypadku ADHD, uznawana jest za nieco mniej skuteczną niż leki stymulujące. To selektywny inhibitor wychwytu zwrotnego noradrenaliny (czyli neuroprzekaźnika zaangażowanego w regulację uwagi, koncentracji, motywacji, a także w kontroli impulsów i emocji). Zarówno metylofenidat, jak i atomoksetyna w Polsce są stosowane u osób z ADHD powyżej 6 roku życia.

Leki na ADHD – jakie skutki uboczne mogą wystąpić u pacjentów?

Stosowanie leków psychostymulujących jest dość kontrowersyjne, zwłaszcza w terapii ADHD dzieci. Wszystko przez skutki uboczne, a najpoważniejsze z nich to nadciśnienie tętnicze i zaburzenia rytmu serca. Dodatkowo leki psychostymulujące wpływają negatywnie na wzrastanie dzieci. W przebiegu leczenia mogą wystąpić również tiki, ale są one łagodne i nie wymagają odstawienia leku.

Z kolei atomoksetyna nie powoduje działań niepożądanych w postaci tików. Z tego powodu jest refundowana w leczeniu ADHD ze współwystępującymi zaburzeniami tikowymi. Podobnie jak leki psychostymulujące, także i atomoksetyna może mieć negatywny wpływ na wzrastanie. Bardzo rzadko podczas leczenia może wystąpić ostre uszkodzenie wątroby.

Do działań niepożądanych guanfacyny i klonidyny należą:

• bradykardia, spadek ciśnienia tętniczego,
• senność,
• suchość w jamie ustnej,
• zawroty głowy,
• drażliwość. 

FAQ — najczęściej zadawane pytania o farmakoterapię ADHD