Jakie leki podwyższą poziom serotoniny – hormonu szczęścia? Jakie są objawy jego niedoboru?

Czym jest serotonina i czym grozi jej niedobór?

Serotonina (5-hydroksytryptamina, 5-HT) to neuroprzekaźnik – substancja chemiczna przekazująca sygnały między komórkami nerwowymi w mózgu, produkowana z aminokwasu tryptofanu. Serotonina reguluje m.in.

• nastrój i emocje,
• sen,
• apetyt,
• libido,
• pamięć i uczenie się,
• odczuwanie bólu.

Odgrywa kluczową rolę w patogenezie depresji, choć nie jest jedynym czynnikiem jej rozwoju. Najpopularniejsza teoria zakłada, że chorzy na depresję mają obniżony poziom serotoniny w mózgu. 

Ponadto uważa się, że nie jest to wyłącznie kwestia zbyt niskiego stężenia serotoniny, a także zaburzeń w funkcji receptorów serotoninowych. Nieprawidłowości dotyczą także transportera serotoniny (SERT), co skutkuje niskim poziomem serotoniny w szczelinie synaptycznej, a to hamuje przekazywanie sygnałów między neuronami.

Leki podwyższające poziom serotoniny

Istnieje kilka grup leków zwiększających poziom serotoniny w ośrodkowym układzie nerwowym. Psychiatra na podstawie dokładnego wywiadu dobiera odpowiedni lek.

Selektywne inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny

Najpopularniejsze leki stosowane w leczeniu depresji – SSRI (Selective Serotonin Reuptake Inhibitors). Blokują transporter SERT, co powoduje wzrost poziomu serotoniny w synapsie, dłuższe i silniejsze działanie na receptory, a w konsekwencji poprawę nastroju. SSRI mogą powodować działania niepożądane: zaburzenia snu, nudności, biegunki, spadek libido, problemy z orgazmem, bóle głowy, początkowy niepokój i wzrost lęku (zwłaszcza w 1–2 tygodniach), rzadziej przyrost masy ciała, pocenie się. Zaczynają działać po 2–4 tygodniach, a pełny efekt może być widoczny po 6–8 tygodniach.

• Fluoksetyna (Seronil, Bioxetin) – dawkowanie: 20-60 mg/doba;
• Sertralina (Asentra, Miravil, Zoloft) – stosowana najczęściej w dawce 50 mg/doba;
• Paroksetyna (Paxtin, Seroxat) – 20-50 mg/doba;
• Citalopram (Citabax, Cital, Oropram) – 20-40 mg/doba
• Escitalopram (Elicea, Mozarin, Lexapro, Pramatis) – 10-20 mg/doba.

Sertralina i paroksetyna są używane także w leczeniu zespołu stresu pourazowego, fluoksetyna i paroksetyna w leczeniu zaburzeń obsesyjno-kompulsyjnych, a zdecydowana większość leków z tej grupy w leczeniu różnorodnych zaburzeń lękowych.

Selektywne inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny i noradrenaliny - SNRI

SNRI blokują działanie dwóch transporterów: SERT i NET (dla noradrenaliny), powodując wzrost stężenia tych neuroprzekaźników w szczelinie synaptycznej. SNRI działając poza serotoniną, także na noradrenalinę, cechują się większym działaniem aktywizującym. Poza leczeniem depresji i zaburzeń lękowych stosowane są także w terapii neuropatii.

Działania niepożądane są podobne do tych powodowanych przez SSRI, ale z dodatkiem efektów wynikających z wpływu na noradrenalinę: bóle głowy i zawroty, suchość w ustach, pocenie się, wzrost ciśnienia tętniczego (głównie wenlafaksyna), bezsenność lub senność, zmniejszone libido, trudności z orgazmem. Zaczynają działać podobnie jak SSRI – po 2-6 tygodniach, ale działanie aktywizujące często pojawia się szybciej – wynika to z wpływu na noradrenalinę.

• Duloksetyna (Cymbalta, Dulsevia) – dawkowanie: 60-120 mg/doba,
• Wenlafaksyna (Efectin, Velaxin) – dawkowanie: 75-225 mg/doba.

Trójpierścieniowe leki przeciwdepresyjne

To najstarsza, ale wciąż ważna grupa leków. Wykazuje szerokie spektrum działania, powodując przy tym więcej działań niepożądanych niż nowsze leki. TLPD działają nieselektywnie, hamując wychwyt zwrotny serotoniny i noradrenaliny, wpływając także na receptory muskarynowe (cholinolityczne), histaminowe, alfa-adrenergiczne. Skutki uboczne wynikające z przyjmowania tych środków to m.in.:  suchość w ustach, zaparcia, zaburzenia widzenia (rozszerzone źrenice), zatrzymanie moczu, senność, ospałość, zwiększenie łaknienia, zaburzenia rytmu serca, hipotonia ortostatyczna, zaburzenia krzepnięcia krwi, dezorientacja i zaburzenia pamięci.

• Amitryptylina (Amitriptylinum) – dawkowanie 25-150 mg/doba (należy zachować ostrożność przy dawkach >100 mg);
• Imipramina (Imipramin) – 50-100 mg/doba, w razie potrzeby dawkę można zwiększyć do 150-200 mg, stosowana także w leczeniu moczenia nocnego u dzieci;
• Nortryptylina (Nortrilen) – 25-100 mg/doba;
• Klomipramina (Anafranil) – 25-100 mg/doba, w razie konieczności może być zwiększona do 150 mg.

Inhibitory monoaminooksydazy – IMAO

IMAO hamują enzym monoaminooksydazy (MAO), który pełni funkcję w regulacji neuroprzekaźników takich jak serotonina, noradrenalina i dopamina, co prowadzi do zwiększenia stężenia tych substancji. Stosowane szczególnie w leczeniu depresji atypowej. Starsze IMAO działają także w przewodzie pokarmowym, w wyniku czego tyramina (zawarta np. w serach dojrzewających, winach, wędlinach) nie jest rozkładana, a to może wywołać przełom nadciśnieniowy. Inne skutki uboczne to np. bezsenność, pobudzenie, zawroty głowy, spadki ciśnienia, drżenia mięśni, bóle głowy, zaburzenia seksualne.

Starsze IMAO nie są obecnie stosowane w Polsce, a w trakcie leczenia tymi lekami, obowiązywała ścisła dieta. Obecnie w Polsce dostępny jest jeden, nowszy lek z tej grupy: moklobemid. Stosuje się go w dawkach 300-600 mg/doba i jest dostępny w preparatach takich jak Aurorix i Mobemid.

Nadmiar serotoniny w organizmie – co to jest zespół serotoninowy?

Jest to stan potencjalnie zagrażający życiu, będący reakcją organizmu na zbyt wysoki poziom serotoniny, najczęściej wywołany interakcjami leków (np. SSRI + MAOI) lub przedawkowaniem substancji zwiększających poziom 5-HT (leki zwiększające poziom hormonu szczęścia, użycie niektórych narkotyków: MDMA, LSD, kokaina).

Objawy zespołu serotoninowego obejmują:

• pobudzenie,
• niepokój,
• lęk,
• drżenia mięśni,
• sztywność mięśniowa,
• rytmiczne skurcze mięśni i nadmierne odruchy,
• zaburzenia świadomości (łącznie ze śpiączką).

W ciężkich przypadkach:

• napady padaczkowe,
• podwyższenie temperatury ciała (czasem powyżej 40°C),
• pocenie się, szybkie tętno,
• wysokie ciśnienie,
• rozszerzenie źrenic,
• biegunkę,
• nudności,
• wymioty,
• pobudzenie psychoruchowe,
• dezorientację, euforię lub paranoję.

Niezbędna wtedy jest hospitalizacja, odpowiednie leczenie i stałe monitorowanie funkcji życiowych.

FAQ – leki podwyższające poziom serotoniny