Jak działa i na ile skuteczna jest antykoncepcja hormonalna?

Co to jest antykoncepcja hormonalna  

Antykoncepcja hormonalna to nic innego jak kontrola płodności, która polega na dostarczaniu do organizmu kobiety syntetycznych hormonów, które naturalnie produkowane są w jej organizmie. Należy zatem wskazać, że antykoncepcja hormonalna polega na dostarczaniu do organizmu kobiety pochodnych estrogenów i progestagenów. Celem ich jest wpływanie na cykl miesięczny kobiety i uniemożliwienie zapłodnienia komórki jajowej przez plemniki.

Jak działa antykoncepcja hormonalna?

Działanie antykoncepcji hormonalnej opiera się na dwóch składnikach hormonalnych, które naturalnie występują w organizmie kobiety: progestagenach (naturalnym progestagenem jest progesteron) i estrogenach. Obecnie dostępne są środki antykoncepcji hormonalnej dwuskładnikowe, które w swoim składzie zawierają zarówno progestageny, jak i estrogeny. Drugie z dostępnych środków antykoncepcji hormonalnej zawierają wyłącznie progestagen. Niezależnie od środka antykoncepcji hormonalnej, ich działanie antykoncepcyjne jest natychmiastowe.

Działanie progestagenów polega na hamowaniu w organizmie kobiety wydzielaniu przez układ podwzgórzowo-przysadkowy gonadotropin, co skutkuje zahamowaniem owulacji. Oznacza to, że progestagen niejako wprowadza organizm w stan uśpienia, przez co nie uwalnia on komórki jajowej. Dlatego też pomimo obecności plemników w drogach rodnych kobiety, nie może dojść do zapłodnienia komórki jajowej.

Działanie hormonów powoduje również zagęszczenie śluzu szyjki macicy, który zmniejsza przepuszczalność plemników. Warto również wskazać, że pod wpływem środków hormonalnych dochodzi także do spadku kurczliwości jajowodów, co skutkuje tym, że transport komórki jajowej do macicy jest znacznie spowolniony.

Antykoncepcja hormonalna wpływa również na błonę śluzową macicy. W tym znaczeniu sztuczne hormony zmieniają budowę błony śluzowej w taki sposób, że implantacja, czyli zagnieżdżenie się zarodka, jest niemożliwa. Dodatkową zaletą dla niektórych kobiet jest także stabilizacyjny wpływ syntetycznych hormonów, których działanie powoduje, że krwawienie miesięczne jest bardzo skąpe bądź wcale nie występuje.

Rodzaje antykoncepcji hormonalnej

Środki antykoncepcji hormonalnej to preparaty, które zawierają połączenie estrogenów i progestagenów, pełniących funkcje zbliżone do progesteronu lub wyłącznie progesteron. Za działanie antykoncepcji hormonalnej odpowiada przede wszystkim progesteron. Z kolei zadaniem estrogenu w hormonalnych środkach antykoncepcyjnych jest z kolei kontrola krwawienia z macicy, a także korzystny wpływ na kobiecy organizm.

Antykoncepcja hormonalna dostępna jest w wielu różnych formach, dzięki czemu możliwe jest dopasowanie skutecznej, bezpiecznej oraz wygodnej metody. Najpopularniejszą formą antykoncepcji hormonalnej są tabletki antykoncepcyjne, które pozwalają na dostosowanie terapii do potrzeb kobiety, a przez to personalizację terapii hormonalnej. Istnieją bowiem różne rodzaje tabletek antykoncepcyjnych:

• jednoskładnikowe tabletki antykoncepcyjne, czyli minitabletki, które zawierają wyłącznie progestagen (gestagen), będący pochodną progesteronu,
• dwuskładnikowe tabletki antykoncepcyjne, które w swoim składzie zawierają zarówno progestagen, jak i estrogen, dodatkowo dwuskładnikowe pigułki hormonalne dzielą się na:
  • jednofazowe pigułki antykoncepcyjne, gdzie każda ma taki sam skład,
  • dwufazowe pigułki antykoncepcyjne, w blistrze są dwa rodzaje tabletek z różną zawartością hormonów,
  • trójfazowe pigułki antykoncepcyjne, w opakowaniu znajdują się trzy rodzaje tabletek z różną zawartością hormonów, które naśladują naturalny cykl miesięczny kobiety.

Poza tabletkami wśród dostępnych form antykoncepcji hormonalnej wyróżnia się:

• plastry, które naklejane są do skóry przez 3 tygodnie z cotygodniową wymianą plastra, po czym następuje tygodniowa przerwa,
• wkładki domaciczne, zwane również spiralami antykoncepcyjnymi, które zapewniają antykoncepcję przez 5 lat,
• krążki dopochwowe, które aplikowane są do pochwy na 3 tygodnie, po czym następuje tygodniowa przerwa przed aplikacją kolejnego krążka,
• zastrzyki, które zapewniają skuteczność przez 3 miesiące,
• implanty podskórne.

Wśród dostępnych antykoncepcji hormonalnej wskazać należy również antykoncepcję awaryjną, która nie stanowi stałej antykoncepcji, a jej stosowanie uzasadnione jest wyłącznie w wyjątkowych sytuacjach, kiedy podczas stosunku nie była stosowana żadna metoda zabezpieczenia przed ciążą lub stosowana antykoncepcja zawiodła.

Skuteczność antykoncepcji hormonalnej

Antykoncepcja hormonalna charakteryzuje się wysoką skutecznością w kwestii zabezpieczenia przed ciążą. Wysoce przewyższa ona działanie środków plemnikobójczych, prezerwatyw czy też kapturka dopochwowego. Skuteczność antykoncepcji hormonalnej szacuje się na ponad 99 proc. Niemniej jednak warto wskazać, że różne metody antykoncepcji hormonalnej nieznacznie różnią się między sobą skutecznością. Ryzyko zajścia w ciążę w trakcie stosowania antykoncepcji hormonalnej oceniana jest na podstawie wskaźnika Pearla – im jego wartość jest niższa, tym istnieje mniejsze ryzyko zajścia w ciążę. Wskaźnik Pearla, określający skuteczność metod antykoncepcji, dla poszczególnych sposobów antykoncepcji hormonalnej:

• doustne środki antykoncepcyjne dwuskładnikowe, czyli pigułki antykoncepcyjne: 0,1-0,3
• minipigułka (tabletka jednoskładnikowa, zawierająca wyłącznie progestagen): 0,5-3
• plastry antykoncepcyjne: 0,9
• zastrzyk antykoncepcyjny: 0,2-0,5
• krążek dopochwowy: 0,65
• implant podskórny: 0,1
• spirala hormonalna: 0,1-0,2.

Warto również wskazać, że skuteczność antykoncepcji hormonalnej znacznie podnosi antykoncepcja niehormonalna. Oznacza to, że chcąc zmniejszyć ryzyko zapłodnienia w trakcie stosowania tej metody, warto wspomóc działanie antykoncepcji hormonalnej innymi dostępnymi metodami zapobiegania ciąży – chemicznymi lub mechanicznymi.

Antykoncepcja hormonalna: wady i zalety

Antykoncepcja hormonalna ma wiele zalet. Przede wszystkim jest najbezpieczniejszą i najskuteczniejszą formą zabezpieczenia przed ciążą. Niemniej jednak odpowiednio dobrane metody antykoncepcji hormonalnej mogą również korzystnie wpływać na zdrowie. Okazuje się, że antykoncepcja hormonalna pozytywnie wpływa na:

• regulowanie cyklu miesiączkowego,
• łagodzenie objawów napięcia przedmiesiączkowego,
• zapobieganie anemii w przypadku występowania obfitych i przedłużających się miesiączek,
• poprawę cery (stosowane tabletki antykoncepcyjne na trądzik pomagają w jego leczeniu),
• zwiększenie gęstości mineralnej kości.

Dodatkową zaletą stosowania antykoncepcji hormonalnej jest wyregulowanie cyklu menstruacyjnego.

Pomimo wielu zalet, antykoncepcja hormonalna ma również wady. W tym znaczeniu tabletki antykoncepcyjne, szczególnie zawierające estrogen, zwiększają krzepliwość krwi, dlatego też nie mogą być stosowane przez kobiety z zakrzepicą, nadciśnieniem tętniczym oraz chorobami serca. Dodatkowo zwiększona masa ciała (BMI powyżej 25) w przypadku stosowania tabletek dwuskładnikowych z estrogenem, przyczynia się do zwiększenia ryzyka choroby zakrzepowo-zatorowej, a także zwiększa ryzyko występowania udaru mózgu. Co więcej, stosowanie antykoncepcji hormonalnej może również powodować występowanie negatywnych skutków ubocznych, między innymi przyrost masy ciała.

Skutki uboczne antykoncepcji hormonalnej

Nowoczesna antykoncepcja hormonalna, pomimo wielu zalet i wysokiej skuteczności, może wywołać skutki uboczne. W tym znaczeniu do najczęstszych skutków ubocznych antykoncepcji hormonalnej zalicza się:

• nudności i wymioty,
• bóle głowy, a nawet migreny,
• tkliwość i bolesność piersi,
• uczucie zmęczenia,
• zmiany nastroju, a także podatność na stany depresyjne,
• nerwowość,
• upławy,
• zmniejszone libido,
• przyrost masy ciała,
• brak krwawień lub plamienia pomiędzy miesiączkami.

Należy jednocześnie wskazać, że nie wszystkie z wymienionych powyżej skutków ubocznych pojawią się u każdej kobiety. Co więcej, ich stopień nasilenia może być różny u poszczególnych kobiet.

Przeciwwskazania do stosowania antykoncepcji hormonalnej

Antykoncepcja hormonalna jako metoda zabezpieczenia przed ciążą nie jest wskazana dla wszystkich kobiet. Okazuje się bowiem, że istnieje szereg przeciwwskazań, które wykluczają możliwość stosowania tej metody zapobiegania ciąży. W tym znaczeniu bezwzględnym przeciwwskazaniem do stosowania antykoncepcji hormonalnej jest:

• ciąża,
• migreny z aurą, światłowstrętem i zaburzeniami widzenia,
• przebyte bądź występujące w rodzinie choroby naczyń krwionośnych, w tym między innymi żylna choroba zakrzepowo-zatorowa czy zakrzepowe zapalenie żył powierzchniowych,
• choroba niedokrwienna serca,
• rak piersi oraz inne nowotwory zależne od estrogenów,
• krwawienie z dróg rodnych kobiety o niewyjaśnionej przyczynie,
• ciężkie zaburzenia czynności wątroby,
• trombofilia,
• porfiria,
• kamica żółciowa,
• cukrzyca ze zmianami naczyniowymi,
• nieustabilizowane lub leczone nadciśnienie tętnicze powyżej 160/100 mm Hg,
• palenie tytoniu – powyżej 15 papierosów dziennie,
• otyłość BMI powyżej 25.

Ze względu na to, iż istnieją przesłanki uniemożliwiające zastosowanie antykoncepcji hormonalnej, ich dobór powinien być poprzedzony przeprowadzeniem szczegółowego wywiadu osobistego i rodzinnego z pacjentką, zmierzeniem ciśnienia tętniczego, badaniem piersi, wykonaniem badania ginekologicznego oraz pobraniem cytologii.

Antykoncepcja hormonalna jest obecnie najpopularniejszą metodą zapobiegania ciąży stosowaną przez kobiety. Co więcej, najczęściej stosowana jest doustna antykoncepcja, czyli tabletki antykoncepcyjne. Niemniej jednak decydując się na tę formę zabezpieczenia przed ciążą, warto wiedzieć, co osłabia działanie tabletek antykoncepcyjnych. Okazuje się bowiem, że nieregularnie stosowanie tabletek może obniżyć ich skuteczność. Podobnie jest w przypadku antykoncepcji a alkoholu, gdyż wypity w nadmiarze alkohol może przyczynić się do wystąpienia zatrucia i wymiotów, które uniemożliwiają całościowe przyswojenie dawki hormonów do organizmu. Z tego względu, kiedy istnieje prawdopodobieństwo, że działanie tabletek antykoncepcyjnych lub innych środków antykoncepcji hormonalnej może być osłabione, a warto sięgnąć po dodatkowe metody zapobiegania ciąży, takie jak gąbka dopochwowa, prezerwatywy lub środki plemnikobójcze. Pozostaje jeszcze pytanie, czy antykoncepcja hormonalna powoduje raka? Należy wskazać, że wpływ antykoncepcji hormonalnej na nowotwory jest wciąż badany. Niemniej jednak wykazano, że stosowanie tabletek antykoncepcyjnych zmniejsza ryzyko zachorowania na raka jajnika nawet do 80% po 10 latach stosowania.